Kwiaty i ogrody w malarstwie impresjonizmu
Impresjoniści to malarze ogrodów i kwiatów. Spośród nich świat natury upodobali sobie zwłaszcza Auguste Renoir, Claude Monet i Édouard Manet. Jak wszystkie elementy obrazów impresjonistycznych, kwiaty są tu rozmyte, niewyraźne - zadaniem obrazu jest uchwycenie "impresji", nietrwałego i subtelnego nastroju chwili, przemijającego piękna. To właśnie kruche i delikatne kwiaty są szczególnie wdzięcznym środkiem do realizacji tych celów malarstwa impresjonistycznego. Zainteresowanie impresjonistów światem natury kontynuowali postimpresjoniści, zwłaszcza Vincent van Gogh.
Ulotność chwili w malarstwie
Już jeden z pierwszych obrazów impresjonistycznych, "Śniadanie na trawie" Édouarda Maneta, ukazuje człowieka w świecie natury, podkreślając zarazem ulotność nastroju i bieżącej chwili. Motywy roślinne pojawiają się w malarstwie wszystkich epok, jednak to właśnie impresjoniści uczynili z pejzażu i martwej natury (w tym zwłaszcza martwej natury z kwiatami) nie drugorzędne gatunki malarskie, ale najważniejszy środek wyrazu artystycznego. Zachwycało ich piękno przyrody, przy czym ukazać chcieli przyrodę prawdziwą, nie przyrodę stylizowaną. Filtrem, w którym ukazuje się naturę są przy tym ludzkie emocje, bezpośrednie doświadczenie roślin i kwiatów. Impresjoniści malowali więc przeważnie z natury, nie w malarskich studiach, posługując się bezpośrednią obserwacją kwiatów. Starali się też malować szybko, aby uchwycić nastrój chwili. Wielką rolę odgrywało w ich obrazach światło, gdyż to właśnie światło decyduje o chwilowym wrażeniu - zupełnie inaczej wyglądają przecież kwiaty o świcie, po południu czy wieczorem. Impresjoniści czerpali więc w pełni z całego bogactwa przyrody, uprawiając malarstwo plenerowe, w którym artysta dąży do jedności swoich emocji ze światem natury.
Zachwyt czasem, kolorem i światłem
Inny wczesny obraz impresjonistyczny, "Impresja - wschód słońca" Claude'a Moneta, to pejzaż posługujący się grą światła - właśnie od niego pochodzi nazwa "impresjonizmu", głównego kierunku w sztuce drugie połowy XIX wieku. Portowy pejzaż ukazany jest tu za pomocą drobnych plamek farby - kropki farby pozwalają na stworzenie wrażenia "migotania", ulotności wrażeń, a także na wspaniałe operowanie światłem. Technikę tę, znaną jako "pointylizm", malarze impresjonistyczni wykorzystywali później także w swoich obrazach przedstawiających kwiaty.
Kwiaty to w malarstwie także wspaniały obiekt, w którym malarz operuje kolorem. Impresjoniści unikali czerni i bieli, stronili od ciemnych i ponurych barw - nastrój chwili często najlepiej ukazać właśnie przez kolor. Stosowali więc bardzo żywe barwy, a często także pastele. Cenili więc bogactwo kolorystyczne kwiatów, zwłaszcza wielobarwnych - takich jak irysy. Liczne barwne plamki impresjoniści nakładali najczęściej za pomocą końcówki pędzla - pozwalało to oddać nie tylko kolor i światło, ale też specyficzną budowę kielichów kwiatowych. Pointylizm pozwalał również na ciekawe kształtowanie przestrzeni w dziele malarskim, w przypadku obrazów przedstawiających kwiaty na eksponowanie dużych grup roślin, w tym całych ogrodów i stawów z kwiatami. Podstawową zaletą pointylizmu było jednak to, że pozwala on oddać zmienność i ruch - kwiaty na obrazach impresjonistycznych wydają się "żywe", widz doświadcza bezpośrednio ich ruchu, ukazane są zawsze w konkretnym wycinku czasu.
Lilie wodne, irysy i chryzantemy. Kwiaty w malarstwie impresjonistycznym
Impresjoniści malowali kwiaty w ogrodach i w środowisku naturalnym, zachwycały ich jednak również kompozycje kwiatowe w wazonach. Często tworzyli wiele wizerunków tego samego wazonu z kwiatami, starając się oddać drobne różnice we wrażeniach i drobne detale, które dostrzegamy obserwując wazon z kwiatami z różnych miejsc. Ukochanym kwiatem impresjonistów były jednak malowane z natury ogrodowe irysy. Impresjoniści ukazywali je jako kwiaty bujne, epatujące żywymi kolorami, tłoczące się na płótnie.
Claude Monet malował szczególnie często lilie wodne (nenufary). Na potrzeby swojego malarstwa założył własny ogród pod Paryżem, który był dla niego miejscem eksperymentów artystycznych, ważniejszym, niż urządzone w domu studio malarskie. Szczególne miejsce w ogrodzie Moneta zajmował właśnie staw z nenufarami. Monet stworzył niemal 300 obrazów przedstawiających ten sam staw z liliami wodnymi, malując go niemal codziennie przez kilkadziesiąt lat. Każdy z obrazów należących do cyklu "Lilie wodne" jest jednak inny, gdyż każdy oddaje pewien konkretny nastrój malarza w określonym dniu.
Róże wydają nam się kwiatem dostojnym, szlachetnym, eleganckim - nie kojarzymy więc ich raczej z malarstwem impresjonistycznym. Tymczasem impresjoniści bardzo często malowali właśnie te kwiaty, starając się zerwać z dotyczącymi ich stereotypami. Obraz Claude'a Moneta "Dom wśród róż" ukazuje róże jako kwiaty delikatne i subtelne, stosując przy tym nie krwiste czerwienie, ale czerwień pastelową i rozmytą. Kwiaty znajdują się przy tym na pierwszym planie, są wyraźnie ważniejsze od domu, symbolu człowieka - człowiek nie jest tu panem natury, ale jej elementem. W podobny sposób róże przedstawiał Auguste Renoir, np. na obrazie "Róże w oknie". Rozmyte, ale pełne siły kwiaty są tu przedstawione bezpośrednio na pierwszym planie obrazu, "wdzierając się" do świata emocji człowieka, który reprezentuje zamknięte okno.
Zachwyt impresjonistów nad kwiatami kontynuował van Gogh. Jego ulubionym kwiatem były słoneczniki, które namalował w kilkunastu wersjach. Słoneczniki w malarstwie van Gogha symbolizują przyjaźń, radość życia i idealizm, najważniejsza jest jednak sama oryginalna forma tych kwiatów, van Gogh rozumie słoneczniki przede wszystkim jako bryły geometryczne, co stanowi już przejście do malarstwa współczesnego.
Kwiaty odgrywały dużą rolę również w malarstwie polskim przynależącym do impresjonizmu i pokrewnego mu symbolizmu. Józef Mehoffer w dziel "Dziwny ogród" przedstawił naturę dziwaczną, silnie oddziałującą na widza, tajemniczą. Doświadczamy tu bezpośrednio letniego upału - ogród i jego kwiaty Mehoffer przedstawia tu w samo południe, doświadczamy bezpośrednio bogactwa przyrody w lipcowym skwarze. Podobny charakter ma obraz Władysława Podkowińskiego "Dzieci w ogrodzie", będący świadectwem fascynacji Podkowińskiego dziełami impresjonistów, z którymi malarz zetknął się w Paryżu. Intensywne światło słoneczne jest tu bardzo wyraziste - nie podkreśla jednak kształtów roślin, ale je rozmywa. Upał jest tu więc środkiem do wyrażenia chwiejnych i subtelnych emocji. Wielobarwne kwiaty w dolnym rogu obrazu "mdleją od upału", kontrastując z soczystą zielenią łąk i lasów na dalszym planie dzieła.
Malarstwo impresjonistyczne dzisiaj
Impresjonizm jest już historycznym kierunkiem w sztuce, impresjonistyczne obrazy przedstawiające kwiaty nadal jednak zachwycają. Naśladują je często malarze-amatorzy, dla których kwiaty są szczególnie wdzięcznym tematem, a stosowane przez impresjonistów techniki malarskie są ciekawym środkiem wyrazu - także współcześnie. Niezwykle popularne stały się kopie obrazów impresjonistycznych, które stanowią uniwersalną ozdobę każdego wnętrza. Impresjonizm pasuje tak do wnętrz współczesnych, jak i do tradycyjnych, a obrazy przedstawiające kwiaty podobają się chyba każdemu. Oryginalne obrazy impresjonistyczne podziwiać możemy natomiast przede wszystkim w Musée d'Orsay w Paryżu, które posiada najbogatszą kolekcję dzieł Moneta, Maneta, Renoira i Degasa - w tym setki obrazów tych malarzy, które ukazują ogrody i kwiaty. Malarstwo impresjonistyczne jest również źródłem inspiracji dla działających współcześnie florystów, bardzo modne stały się kompozycje żywych kwiatów, które naśladują bukiety przedstawiane na dziełach impresjonistów. Kompozycje kwiatowe wzorowane na dziełach impresjonistów mogą z kolei stawać się tematem dzieł współczesnych obrazów wzorowanych na malarstwie impresjonistycznym - w ten sposób natura stale przeplata się ze sztuką, a kwiaty także dziś stanowią stałe źródło inspiracji dla artystów. Modne stało się także urządzanie ogrodów w stylu impresjonistycznym, pełnych irysów i nenufarów, na wzór bujnego ogrodu Moneta.
Zobacz również:
Jakie rośliny wybrać do ogrodu?
Jak prawidłowo pielęgnować rośliny ogrodowe?
Jak przygotować nasz ogród przed nadchodzącą zimą
Wczesnowiosenne kwiaty w ogrodzie
Aranżacja współczesnego ogrodu francuskiego
Romantyczny ogród w rustykalnym stylu - jak go zaprojektować?
Ogród japoński dookoła własnego domu